12. Zastosowanie techniki z zakresu Integracji Sensorycznej w pracy z dzieckiem autystycznym / Marta Wiśniewska. // Rewalidacja. - 2008, nr 2, s. 17 - 21. 13. Znaczenie integracji sensorycznej dla prawidłowego rozwoju dziecka / Justyna Kapuścińska-Kozakiewicz. // Głos Pedagogiczny. - 2018, nr 10, s. 24 – 28 Opracowanie: Anna Krause Integracja to odbieranie, przetwarzanie, łączenie informacji w całość i właściwa reakcja. Sensoryczna – „sensory” z ang. to zmysłowy, również „sense” to zmysł, odczuwanie czegoś, zmysł. …czyli integrację sensoryczną możemy rozumieć jako odczuwanie, odbieranie bodźców, które do nas dopływają. W każdej sekundzie Pracowałam jako opiekun w żłobku, a następnie zostałam wychowawcą grupy w przedszkolu. W trakcie pracy zetknęłam się z dziećmi z zaburzeniami Integracji Sensorycznej i postanowiłam lepiej poznać ten temat. Wiedzę z zakresu SI zdobyłam na studiach podyplomowych w Centrum Integracji Sensorycznej w Warszawie. Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej odczuwają wszystko inaczej. Nadwrażliwe na dotyk maluchy mogą np.: podskakiwać, gdy się je lekko dotknie, płakać podczas kąpieli, unikać przytulania, unikać chodzenia boso po piasku, dywanie czy trawie. kopnąć w kostkę kolegę, który chucha mu w kark w kolejce po słodycze. Jak w domu rodzice mogą pomóc dziecku z zaburzeniami integracji sensorycznej? Zbigniew Przyrowski. Jednym z pierwszych pytań, jakie zadają rodzice dziecka, u którego właśnie zdiagnozowano zaburzenia integracji sensorycznej jest „Co mogę zrobić w domu?”. Uważam, że bezsprzecznie czynnikiem wpływającym na poprawę funkcjonowania Jak wspomagać dziecko z zaburzeniami SI w przedszkolu i w szkole. Na czym polega diagnoza SI? Terapia SI- omówienie filmów, prezentacja przykładowych ćwiczeń. Pomoce sensoryczne, których można używać w przedszkolu lub w szkole- prezentacja. Strategie terapeutyczne w warunkach domowych. Przekazanie uczestnikom literatury i materiałów. . Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika SpecjalnaOpublikowano: 17 września 2020 roku. Praca z dziećmi z elementami terapii integracji sensorycznej oraz z elementami metod odruchów posturalno-dynamicznych według dr Svetlany Masgutowej U pewnej grupy dzieci, które uczęszczają do Publicznego Przedszkola w Kałuszynie oraz Szkoły Podstawowej im. Wołyńskiej Brygady Kawalerii w Dębem Wielkim, zauważa się reakcje nieprawidłowe, zachowania oraz trudności, które mogą powstawać przez zaburzoną integrację sensoryczną. Na obniżony proces integracji zmysłowej może wskazywać nierówne tempo rozwoju w zakresie powstawania poszczególnych umiejętności. Należy podkreślić, że na negatywny rozwój społeczno-emocjonalny dzieci mogą mieć wpływ dysfunkcje integracji sensorycznej, które mogą się objawiać: trudności z kopaniem piłki, łapaniem i rzucaniem,niechęć do gier i zabaw z rówieśnikami,kłopoty z naśladowaniem ruchów,częste potykanie się, zachwiana równowaga, przewracanie się,słaba koordynacja ruchowa,chodzenie na palcach,obniżona wrażliwość na bodźce (zimno, ból),nieprawidłowy chwyt narzędzia piśmienniczego z czynnościami precyzyjnymi,kłopoty z samoobsługą,nietolerowanie nowych ubrań, materiałów,opóźniony rozwój mowy, mowa niewyraźna, brak mowy,nadwrażliwość na bodźce słuchowe,trudności z koncentracją uwagi,niechęć do mycia włosów i twarzy,niechęć do obcinania włosów i paznokci,odruch wymiotny do niektórych pokarmów,nadmierna męczliwość,unikanie brudzenia się,choroba lokomocyjna,problemy z podejmowaniem nowych zadań ruchowych np. jazda na rowerze,nadmierny strach przed ruchem, wysokością, upadkiem, niechęć do huśtawek,nadmierne podskakiwanie, kręcenie, bujanie,zachowania agresywne z niezrozumiałych powodów. Realizacja programu Program realizowany w Przedszkolu Publicznym w Kałuszynie i Szkole Podstawowej im. Wołyńskiej Brygady Kawalerii w Dębem przeznaczony jest dla dzieci z dysfunkcjami ruchowymi i intelektualnymi, z zaobserwowanymi zaburzeniami sensorycznymi układu przedsionkowego, proprioceptywnego oraz niezintegrowanymi odruchami realizacji programu: od września 2019 roku do czerwca 2022 prowadzone będą indywidualnie oraz w grupie, dostosowane do możliwości dziecka w formie zaproponowanej przez nauczyciela w atmosferze akceptacji. Metody realizacji programu: 1. Metody nauczania pojedynczych ćwiczeń ruchowych. 2. Metody nauczania ćwiczeń ruchowych w zależności od charakteru i rodzaju postrzegania zmysłowego: słownego ujęcia ruchu,oglądowa,oddziaływania sensorycznego,położenia części ciała względem siebie i rozwijająca czucie ruchu – oddziaływania proprioceptywnego. 3. Metody stosowane w zależności od rodzaju zadań: zadaniowa, naśladowcza,zabawowo-naśladowcza,zabawowa klasyczna,bezpośredniej celowości ruchu,kreatywne (twórcze). Formy realizacji programu: grupowa,indywidualna. Terapia Wprowadzenie programu usprawniania wielozmysłowego z elementami integracji sensorycznej, wymaga postępowania dydaktycznego, podczas którego dostosowane będą: zasady, metody i formy, stopień trudności oraz zakres ćwiczeń ruchowych, które dopasowane zostaną do motorycznego i psychofizycznego dziecka, jak również do wydolności jego organizmu. Podczas przeprowadzonych zajęć należy wziąć pod uwagę: wiek,dysfunkcję dziecka – zaburzenia sensoryczne,preferencje indywidualne dziecka,wpływ środowiska. Dzięki zastosowaniu w procesie usprawniania wielozmysłowego różnych metod, form i zasad, można osiągnąć pozytywny efekt całokształtu działań. Również uatrakcyjnienie zajęć, intensyfikację ruchu, wzrost zainteresowania nimi oraz pogłębienie motywacji, poprzez ruch program zakłada wyrównanie zaburzeń sensorycznych u dzieci objętych programem. W trakcie terapii terapeuta będzie dostosowywać ćwiczenia stymulujące zmysły dziecka i prowadzące do poprawy odbierania i przetwarzania wrażeń zmysłowych. Problem i założenia programu Głównym celem usprawniania wielozmysłowego, jakie zakładamy podczas realizacji programu, będzie stymulacja sensoryczna dostosowana do potrzeby dziecka, poprzez wprowadzanie elementów terapii SI w tok zajęć ruchowych, połączona z integracją odruchów dynamiczno-posturalnych. Program ten zakłada stymulację zaburzonych układów sensorycznych u danego dziecka, co stwierdzą przeprowadzone testy. Systematyczność zajęć przyczyni się również do zwiększenia ruchomości stawów czy zwiększenia siły mięśniowej, co zwiększy funkcjonalność całego ciała. Prowadzenie terapii SI jest procesem długotrwałym i systematycznym. Odpowiednie formy terapii przyniosą założone efekty programu tj: poprawią równowagę, koordynację i motorykę, zarówno małą jak i dużą dziecka,poprawią wiarę w siebie i samoocenę dziecka,poprawią skuteczność wykonywanych poleceń i koncentrację,poprawią zaangażowanie dziecka w podejmowanie trudniejszych, nowych zadań,zmniejszą wrażliwość dotykową jak również nadpobudliwość psychoruchową – zwiększa się kontrola reakcji dziecka na otoczenie. Metoda integracji sensorycznej SI jest jedną z metod terapeutycznych najczęściej stosowanych w Polsce w odniesieniu do dzieci z trudnościami w nauce szkolnej i opóźnieniami w rozwoju psychoruchowym. Powstała w sześćdziesiątych latach XX wieku, doskonalona i rozwijana była przez następnych dwadzieścia lat [1]. W Polsce metoda SI pojawiła się w latach 90-tych. Twórczynią jej była pochodząca z Ameryki Jean Ayres, pedagog specjalny, psycholog i terapeutka zajęciowa. Pracowała ona z dziećmi z trudnościami w uczeniu się, planowaniu ruchu i z opóźnieniami rozwojowymi. Analizowała przyczyny problemów w uczeniu się w aspekcie neurofizjologii. W procesie prawidłowego rozwoju dziecka odkrywczyni metody wykazała znaczenie trzech najwcześniej dojrzewających, podstawowych systemów zmysłowych. Są to: system dotykowy, system czucia głębokiego – propriocepcja (czucie własnego ciała) oraz układ przedsionkowy (zwany zmysłem równowagi). Kształtowanie się procesów percepcji wzrokowej i słuchowej oraz ich koordynacji zależy od właściwej stymulacji przez bodźce dotykowe i przedsionkowo-proprioceptywne, jednoczące pozostałe systemy Dzięki współdziałaniu wyżej wymienionych układów, prawidłowo funkcjonujący organizm jest w stanie rozwinąć nowe umiejętności przechodzące w następstwie w doświadczenia psychomotoryczne. J. Ayres opracowała następujące metody diagnozy zaburzeń SI: Obserwacja Kliniczna oraz Testy Południowo – Kalifornijskie Integracji Sensorycznej. Integracja sensoryczna „Integracja sensoryczna” według Jean Ayres to poprzez narządy zmysłów możliwość rejestrowania informacji ze świata zewnętrznego, przetwarzanie ich w ośrodkowym układzie nerwowym i wykorzystanie do celowego działania” [2]. Zatem jest ona czynnością, procesem neurologicznym, funkcją ośrodkowego układu nerwowego, organizującą wrażenia płynące ze środowiska i ciała w celu celowego działania. Gdy bodźce przepływają w zintegrowany i zorganizowany sposób, mózg może je wykorzystać w odpowiedni sposób do przyswajania wiedzy, tworzenia naszych zachowań, wyobrażeń dotyczących nas i otaczającego nas świata [3]. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego objawiają się występowaniem specyficznych problemów i są nieprawidłowościami przetwarzania w mózgu odbieranych informacji przez zmysły z naszego ciała. Trudności w przetwarzaniu sensorycznych wrażeń zmysłowych mogą dotyczyć: zaburzeń dyskryminacji,zaburzeń motorycznych o podłożu sensorycznym (zaburzenia posturalne, dyspraksja),zaburzeń modulacji sensorycznej (obniżona reaktywność, nadmierna reaktywność, poszukiwanie sensoryczne). Nadwrażliwość objawia się nieadekwatną, nadmierną reakcją na bodziec. Dziecko staje się rozdrażnione, pobudzone, zdekoncentrowane, co wpływa na kontakty społeczne jak i przyswajanie wiedzy. Nadmierna wrażliwość może być wielozmysłowa. Jeżeli dosięga ona układu dotykowego mówimy wtedy o obronności dotykowej. Pojawić się może nadmierna reakcja na neutralne bodźce dotykowe. Współwystępuje często przy ADHD. Dziecko cierpiące na takie zaburzenie źle reaguje na jakikolwiek dotyk, często unika gier zespołowych, kontaktów z rówieśnikami, nie lubi określonych pokarmów, faktur, bardzo źle znosi dotyk w okolicy twarzy, głowy. Niepewność grawitacyjna i nietolerancja ruchu to inaczej nadwrażliwość układu przedsionkowego. Zaburzenia te zazwyczaj nie mają bezpośredniego wpływu na sam proces nauki, jednak niekorzystnie wpływają na samoocenę oraz funkcjonowanie w grupie. Silny lęk przed wysokością, utratą kontaktu z podłożem, upadkiem nazywany jest niepewnością grawitacyjną. Napięcia związane z lękiem blokują aktywność ruchową dziecka, ale także powodują konsekwencje psychologiczne: niechęć do zmian, tendencję do nadmiernych reakcji, manipulowania otoczeniem [4]. Przy nietolerancji ruchu dziecko odczuwa dyskomfort podczas ruchu obrotowego. Przy nadwrażliwości pozostałych zmysłów, dziecko będzie reagować nadmiernie np. na głośne dźwięki, mocne zapachy, jasne światło itp. [5]. Podwrażliwość sensoryczna to innymi słowy niedostateczna reaktywność na bodźce. Przejawia się w trudnościach z rozpoznawaniem docierających informacji lub rejestracją [6]. Z powodu braku wystarczającej ilości bodźców dziecko aktywnie będzie ich poszukiwać. Może się to wiązaćz nadruchliwością, autostymulacją, stereotypowymi zachowaniami, a także trudnościami w nauce pisania i czytania [7]. Układ dotykowy jest wówczas niezdolny do precyzyjnej lokalizacji, rozróżniania i rozległości bodźca dotykowego, jak również identyfikacji bodźca w czasie. Co może skutkować słabą świadomością własnego ciała i wiąże się z trudnościami w zakresie orientacji w przestrzeni, motoryki. Może mieć istotne znaczenie w procesie uczenia się [8]. W zakresie układu przedsionkowo-proprioceptywnego, zaburzenia różnicowania bodźca sensorycznego objawiają się zaburzeniami: regulacji napięcia mięśniowego, nieprawidłowo zintegrowanymi odruchami tonicznymi, odruchów obronnych, równowagi, ruchów gałek ocznych. Tu należy wymienić: zaburzenia przedsionkowo-językowe, zaburzenia posturalno-oczne, zaburzenia obustronnej integracji i sekwencyjności. Dziecko dotknięte zaburzeniem posturalno-ocznym (często ma trudności w uczeniu się) często się potyka, przewraca, ma niezgrabne ruchy, nie potrafi łapać piłki, ma niskie napięcie mięśniowe, ma trudności w grach zespołowych, z chodzeniem po równoważniach i drabinkach. Często posiada również niewykształconą lateralizację, odwraca litery, myli strony lewa-prawa, ma trudności w nauce czytania i pisania, z przepisywaniem z tablicy. Podczas pracy w ławce często podpiera głowę [9]. Dziecko, które ma problemy z rozróżnianiem stron lewa-prawa, unika przekraczania linii środka ciała, ma kłopoty z wykonywaniem ruchów sekwencyjnych i obustronną koordynacją, cierpi na zaburzenia obustronnej integracji i sekwencyjności. Zaburzenia przedsionkowo-językowe opóźniają rozwój mowy [10]. U niektórych dzieci w konsekwencji zaburzeń przetwarzania bodźców sensorycznych mogą wystąpić obniżone umiejętności ruchowe, wynikające z zaburzenia planowania ruchu i wykonywania nowych ruchów, zwane dyspraksją. Ayres twierdzi, że dzieci dyspraktyczne mają trudności w uczeniu się. Dotyczy to szczególnie rysowania i pisania, jak również zajęć ruchowych. Wielu z nich trudność sprawia przełożenie poleceń słownych na odpowiedź ruchową. Zwykle też cierpi samoocena dziecka [11]. Program MNRI Program neurosensomotorycznej integracji odruchów metodą dr Swietłany Masgutowej, znany pod nazwą „Masgutova Method of Reflex Integration” (MNRI) skierowany jest do dzieci i dorosłych, w różnym stanie umysłowym i fizycznym i opiera się na diagnozie oraz korekcji schematów odruchów. Odruch – jest to genetyczna, uwarunkowana, automatyczna reakcja układu nerwowego na adekwatny, specyficzny bodziec (dotykowy, wzrokowy, słuchowy, przedsionkowy, proprioceptywny, smakowy lub zapachowy), która odbywa się w formie odpowiedzi motorycznej adekwatnej i specyficznej, pobudzającej również mechanizmy obronne i przetrwania organizmu w ramach osi stresu [12]. Zdarza się, że dziecko rodzi się z brakiem lub osłabionym odruchem lub odruch jest nadaktywny, czyli zbyt nasilony. Bywa też tak, że odruch pozostaje aktywny, mimo iż powinien się już zintegrować. Jeżeli odruchy pierwotne nie ulegną integracji i pozostaną aktywne, określane są jako nieprawidłowe – zakłócają kształtowanie się dojrzałości układu nerwowego oraz świadczą o jego niedojrzałości. Może to spowodować różnego rodzaju: problemy sensoryczno-motoryczne,problemy z zachowaniem i emocjonalne,trudności w uczeniu się. Techniki pracy ze schematami odruchów w metodzie dr Masgutowej mają za zadanie pobudzenie układu przedsionkowego, proprioceptywnego, słuchowo-wzrokowego i taktylnego celem optymalizacji uczenia się i funkcjonowania. Poprzez pracę elementami terapii Integracji Odruchów Dynamicznych i Posturalnych można: zmniejszyć zachowania agresywne,poprawić napięcie mięśniowe,poprawić koordynację wzrokowo-ruchową,nauczyć prawidłowych wzorców siedzenia, czworakowania, chodzenia,poprawić koordynację ruchową,poprawić rozwój ruchowy oraz technikę chodu,poprawić orientację w przestrzeni. Na prawidłowe funkcjonowanie dziecka największy wpływ mają reakcje odruchowe: Toniczny Odruch Błędnikowy (TOB),Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny (STOS),Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny (ATOS),Moro,Galanta,Pereza,Babińskiego. I. Ocena rozwoju procesów sensomotorycznych Aby postawić prawidłową diagnozę rozwoju procesów sensomotorycznych oraz określić rodzaj i stopień zaburzeń zmysłów, odczytać potrzeby oraz wychodzić im naprzeciw, jak również podejmować właściwe działania terapeutyczne, należy wnikliwie obserwować dziecko. Aby rozpocząć pracę z dzieckiem z zaburzeniami sensorycznymi, obowiązkowa jest rozmowa z rodzicami lub opiekunami, którzy najlepiej obserwują dziecko. Zazwyczaj to rodzice zauważają problemy pojawiające się w rozwoju dziecka, ponieważ widzą je w różnych sytuacjach życia codziennego, szukają pomocy u terapeuty, ułatwiają rozpoznanie zaburzeń wypełniając Kwestionariusz Rozwoju Sensomotorycznego dziecka, pomagając tym samym w ustaleniu planu terapii. Cele ogólne Ocena stopnia rozwoju procesów trudności edukacyjnych poprzez stymulowanie układu nerwowego i innych przetwarzania bodźców wejściowych i rejestracji prowadzących do powstawania bardziej złożonych reakcji adaptacyjnych poprzez stymulację bazowych systemów sprawności dziecka w dążeniu do rozwoju komunikacji niewerbalnej i werbalnej przez zabawy z – diagnoza po kilkumiesięcznej terapii. Niezbędnym elementem terapii jest określenie celów. Kierunek podejmowanych działań i ich rezultaty określają cele ogólne. Aby uzyskać zamierzony efekt, niezbędne jest pokonywanie etapów, które wyznaczane są przez cele szczegółowe. Cele szczegółowe Obserwacja dzieci w grupach podczas swobodnej Kwestionariusza Sensomotorycznego przez rodziców i wychowawców, zapoznanie się z informacjami i porównanie ich z uzyskanymi wynikami Obserwacji Klinicznej i Testów Południowo-Kalifornijskich oraz sprawdzianów integracji Strefa działania Ocena w zakresie Interakcji społecznych, zachowania i zachowań dziecka w grupie rówieśniczej i środowisku domowym na podstawie reaktywności na bodźce: przedsionkowe, proprioceptywne, dotykowe i i podsumowanie wszystkich informacji (kwestionariuszy, obserwacji, testów). Cele terapeutyczne Wyodrębnienie dzieci z objawami zaburzeń procesów przetwarzania sensorycznego i niezintegrowanymi problemów dziecka w sferze przetwarzania profilu założeń terapii oraz przekazanie wniosków rodzicom. Sposoby osiągania celów Dobranie ściśle dostosowanych metod do potrzeb indywidualnych ćwiczeń do wieku dziecka i jego zróżnicowanych środków dydaktycznych, form ćwiczeń, przyborów i radości dzieci w czasie podczas zajęć miłej atmosfery. Podejmowane działania Kwestionariusza Rozwoju pomocy i sprzętu, przeprowadzenie diagnozy i omówienie jej. II. Stymulacja systemów i układów bazowych Zmysły dostarczają nam informacji, dzięki którym możemy prawidłowo funkcjonować. Odbierają one informacje w postaci bodźców wewnętrznych płynących z naszego organizmu, jak i zewnętrznych. Wszystkie nasze działania, jak i ruch, generują wrażenia zmysłowe. Czym bardziej ważna jest czynność, tym większą liczbę zmysłów wykorzystujemy. W prawidłowym kształtowaniu integracji sensorycznej bardzo duże znaczenie mają trzy bazowe zmysły: układ dotykowy, układ proprioceptywny, układ przedsionkowy. Układ dotykowy: rozwija się bardzo wcześnie, już około piątego tygodnia ciąży. Bodźce dotykowe płyną do nas poprzez receptory znajdujące się na naszej skórze od czubków palców aż po czubek głowy. Układ ten ma wpływ na: Funkcję i rozwój schematu własnego ciała i obrazu bodźców układu się ruchów dowolnych i odruchów. Układ proprioceptywny: to najwcześniej rozwijający i dojrzewający system zmysłowy (zmysł mięśni). Receptory znajdują się w skórze, ścięgnach, mięśniach, więzadłach, stawach oraz tkance łącznej. Termin propriocepcja bywa używany zamiennie jako kinestezja. Układ proprioceptywny jest odpowiedzialny za: Czucie ciała w przestrzeni i odczuwanie jego równowagi i wyprostu, kształtujące prawidłową motorykę i przeciwdziałające sile ruchów swobodnych i części ciała bez udziału narządów jamy ustnej podczas somatognozji (orientacja w schemacie własnego ciała).Wykształcanie ruchu, czyli doznania siły, jaką należy wykonać bezpieczeństwa emocjonalnego. Układ przedsionkowy: jest zmysłem bazowym, który rozwija się w dziewiątym tygodniu życia płodowego. Poprzez receptory w uchu wewnętrznym odbierane są wrażenia przedsionkowe. Układ ten stanowi podporę do stymulacji pozostałych zmysłów. Prawidłowe działanie układu przedsionkowego jest konieczne do tego, aby prawidłowo rozwijał się mózg, a szczególnie móżdżek. Układ przedsionkowy odpowiada za: Planowanie ruchu. nad ruchami rotacyjnymi i liniowymi (dół, góra, na boki).Położenie ciała w stosunku do powierzchni informacji o działaniu siły (OUN) o położeniu głowy w stosunku do szyi i reszty ciała oraz do otaczającej odruchów niezbędnych do utrzymania ciała w prawidłowego napięcia koordynacji pracy obu oczu i odruchów podczas ruchów głowy stałego pola widzenia. Schemat ciała (somatognozja) inaczej zdolność czucia ciała, jego ruchów wykonywanych przez nie, przestrzeni przez nie zajmowanej i udział wszystkich jego części w całości. Poprzez prawidłowy rozwój schematu ciała dziecko zdobywa zasób pojęć odnoszących się do jego ruchów w przestrzeni i budowy. Umiejętności te są niezbędne w osiągnięciu sukcesów w uczeniu się. Odruchy pierwotne nazywane inaczej odruchami posturalno-dynamicznymi to reakcje inicjowane automatycznie w rdzeniu kręgowym, które odbywają się bez wyższych ośrodków mózgowych. Większość z nich powstaje już w łonie matki i są aktywne do pewnego okresu rozwoju dziecka, po czym ulegają zintegrowaniu, bądź kontrolowane są przez wyższe ośrodki mózgowe. Kiedy nastąpi integracja odruchów pierwotnych, w ich miejsce pojawiają się reakcje odruchowe. Najważniejszymi reakcjami odruchowymi, które mają istotny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie dziecka są między innymi: Moro, Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny (ATOS), Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny (STOS), Toniczny Odruch Błędnikowy (TOB). Cele szczegółoweStrefa działaniaCele terapeutycznePrzykładowe aktywnościReakcje odruchowe Reakcje odruchowe: ATOS, STOS, TOBZintegrowanie reakcji odruchowych: ATOS, STOS, TOBATOS ćwiczenia: Klęk podparty: – uniesienie ramienia do góry, skręcając głowę w przeciwnym kierunku (po skosie), Klęk podparty: – naprzemienne dotykanie po skosie kolana łokciem z jednoczesnym śledzeniem wzrokiem ruchu ręki, Leżenie na plecach, na brzuchu, klęk podparty: – skręt głowy w lewo i prawo z dotknięciem brodą barków. STOS ćwiczenia: Leżenie na plecach ze zgiętymi nogami: – przenoszenie w wyznaczone miejsce umieszczonego na brzuchu przedmiotu, odpychając się stopami od podłogi,– dziecko łapie rzucony w jego kierunku przedmiot (lekka piłka plażowa, piłka lekarska (0,5 kg.), balon), – klepnięcie w kolana, – zarzucanie na stopy skakanki, podczas gdy obydwie nogi są uniesione. TOB ćwiczenia: Leżenie na plecach: – „kołyska” – głowa przyciągnięta do kolan, – odbijanie lekkiej piłki, balonika stopami bądź rękoma. – wytrzymanie przez określony czas (do 20 s.) w pozycji z przyciągniętymi kolanami, rękami do klatki piersiowej, Leżenie na brzuchu: – „rozkołysany samolot”, „pływanie – podnoszenie głowy w podparciu na przedramionach, a potem na dłoniach, – klaskanie przed twarzą, toczenie i łapanie piłki „żabką”, Ćwiczenia na kocu lub deskorolce: – ciągnięcie dziecka trzymającego obręcz, laskę gimnastyczną, linę, (uniesiona głowa i wyciągnięte ręce). Układ przedsionkowyKontrola, czucie ciała jego ruchów i pozycji, w jakiej się znajdujeWzmacnianie napięcia posturalnego poprzez zmianę oraz wytrzymanie pozycji w trakcie aktywizacji układu przedsionkowegoĆWICZENIA I ZABAWY: – zabawa „kangur”: podskoki obunóż do tyłu, do przodu, na boki, – szybki marsz lub bieg z natychmiastowym zatrzymaniem sięi ponownym ruchem, – ślizganie się w kółko na brzuchu lub na plecach, – leżenie na brzuchu a następnie na plecach, – „kołyska” – leżenie na plecach, nogi przyciągnięte do klatki piersiowej, ręce oplecione na kolanach, kołysanie się do tyłu, do przodu i na boki, – w leżeniu toczenie się w różnych kierunkach, – balansowanie na dużej piłce w leżeniu tyłem, przodem lub w siadzie, – zjeżdżanie w różnych pozycjach po ławeczce gimnastycznej opartej o drabinki. – „karuzela” – pozycja leżąca na brzuchu, trzymanie liny, którą kręci w koło terapeuta, – huśtanie w hamaku lub huśtawce, – skakanie na piłkach „kangurkach”, – tor dotykowyCzucie powierzchnioweNormalizacja układu dotykowegoĆWICZENIA I ZABAWY: – oczy zamknięte, nazywanie lub wskazywanie palca ręki, naciśniętego przez terapeutę, – „Co to jest” – rozpoznawanie przedmiotów wyłącznie dotykiem, – lokalizacja bodźca dotykowego, – dotykanie przedramion i dłoni różnymi fakturami, – lepienie z plasteliny, – spacer po ścieżce fakturowej,– grupowanie i rozróżnianie przedmiotów o tej samej fakturze, – dobieranie w pary – bez udziału wzroku – figur geometrycznych, – rozpoznawanie narysowanych na plecach kształtów, – życie codzienne: mycie twarzy, zębów, proprioceptywny Świadomość ruchuSprawne poruszanie się, wykonywanie czynności ruchowych bez kontroli wzroku, somatognozjaĆWICZENIA I ZABAWY: – przenoszenie, noszenie, przepychanie, ciągnięcie ciężkich przedmiotów, – chodzenie na palcach, piętach, na czworakach, kolanach, – chodzenie tyłem, – „Taczki”, – uderzanie w dużą piłkę, worek treningowy, – odpychanie się rękoma, stopami od ściany, – wchodzenie na drabinki, zwis na drabinkach, próby podciągania się, skok na worek sako, – masaż neurotaktylny, – zawijanie w kołderkę obciążeniową, koc, folię i dociskanie rąk, pleców, nóg, pośladków workiem z miękkim wypełnieniem, – „mapa ciała” (bilateralna), – podskoki obunóż do tyłu, do przodu, na boki, – skakanie na trampolinie, – przeciąganie liny, przeciąganie, przepychanie się w parze, rozciąganie gumy, taśmy rehabilitacyjnej, – odbijanie różnymi częściami ciała piłki plażowej lub balonu, – dotykanie i nazywanie poszczególnych części ciała, – wykonywanie poleceń np.: „Podaj prawą rękę”, „Połóż się na plecach, na brzuchu,”, „Tupnij lewą nogą” itp., – poruszanie się według wskazówek np. „Zrób dwa kroki do tyłu, jeden krok do przodu, dwa kroki w prawo”, – „Lusterko” – naśladowanie ruchów drugiej ruchuDyspraksja rozwojowa, motoryka dużaRozwijanie sekwencyjności i ogólnej koordynacji ruchowej, planowanie ruchu, reakcje równoważneZABAWY I ĆWICZENIA: – w siadzie na deskorolce, obrót wokół własnej osi w jedną i w drugą stronę, – w leżeniu przodem na deskorolce lub kocu – zbieranie z podłogi przedmiotów i zawożenie ich w wyznaczone miejsce, – czołganie się po podłodze, – przeskakiwanie przez przeszkodę lub skakankę, – podskoki z jednoczesnym wymachem rąk, – wymachy rękami do tyłu, do przodu, – turlanie się po podłodze, – krążenie ramion, – przerzucanie piłki z ręki do ręki, – przyjmowanie i utrzymanie pozycji „bociana”, „jaskółki”, – chodzenie z woreczkiem na głowie do tyłu, do przodu, na boki, – chodzenie wzdłuż wyznaczonej linii, – próby robienia przewrotów w tyłi przód. III. Stymulacja centralnego układu nerwowego i innych układów w celu pokonywania trudności edukacyjnych Nie wszystkie dzieci zbliżające się do wieku szkolnego a nawet dzieci, które podjęły już naukę w szkole, są „zgrabne” ruchowo, część z nich w dalszym ciągu ma trudności w ubieraniem się, nieprawidłowo siedzą przy stole, źle trzymają narzędzie pisarskie. Niektóre mają problem podczas nauki czytania, gubią linie, wolniej czytają. Szybciej się męczą, przede wszystkim podczas zadań precyzyjnych, gorzej niż inni piszą i rysują. Podczas pisania opuszczają wyrazy, gubią litery, mają trudności w przepisywaniem z tablicy. W związku z czym dla tych dzieci niezwykle ważna jest we wczesnym okresie przedszkolnym i szkolnym terapia integracji sensorycznej, która pozwoli im wyrównać szanse edukacyjne. Cele szczegółoweStrefa działaniaCele terapeutycznePrzykładowe aktywnościUkład słuchowyPamięć słuchowa, słuch fonemowy, słuch fizycznyUmiejętność różnicowania dźwięków, ich kolejności i zapamiętywanieZABAWY I ĆWICZENIA: – rozróżnianie dźwięków z otoczenia, – rozpoznawanie znajomych osób po głosie, – różnicowanie i naśladowanie odgłosów zwierząt, – różnicowanie dźwięków ze względu na ich natężenie, – zapamiętywanie sekwencji dźwięków, – rozpoznawanie kolejności dźwięków, – układanie rytmów, – odtwarzanie układem przestrzennym rytmu wzrokuWidzenie obuoczne ruchy gałek ocznych Rozróżnianie barw, rozpoznawanie kształtów, ocenianie odległości położenia obiektów od oka, właściwa ocena kierunku padania światłaZABAWY I ĆWICZENIA: – śledzenie wzrokiem poruszającego się przedmiotu, znajdując się w pozycji siedzącej lub leżącej, – skupianie wzroku na przedmiocie znajdującym się na wysokości oczu po uprzednim kilkakrotnym wykonaniu obrotów wokół własnej osi w pozycji siedzącej lub stojącej, – śledzenie wzrokiem ruchu np. długopisu kreślącego w powietrzu kształtu, – przerzucanie piłeczki z ręki do ręki, – lokalizowanie punktów świetlnych wzrokiem, – wodzenie wzrokiem za światłem latarki w linii pionowej, poziomej, po motoryka i grafomotorykaNapięcie mięśniowe w obrębie palców i dłoni, koordynacja wzrokowo-ruchowaRegulacja napięcia w obrębie palców i dłoni, rozwijanie koordynacjiZABAWY I ĆWICZENIA: – gniecenie pianowych piłeczek, gąbek, ugniatanie papieru palcami, – ćwiczenia stymulujące obręcz barkową, – przykładanie kolejno palców obydwu dłoni: kciuk-kciuka, wskazujący-wskazującego itd., – papierowe wydzieranki, – zbieranie koralików chwytem pęsetowym, szczypcami, – zabawy masami plastycznymi, – w zależności od napięcia mięśniowego dawanie dziecku do ćwiczeń miękkich lub twardych ołówków i długopisów żelowych, – rysowanie patykiem, palcem, piórkami w sypkim materiale, – pisanie i rysowanie z obciążeniem narzędzia piśmienniczego np. tulejką z modeliny, – przekładanie z ręki do ręki przedmiotów, – wykonywanie palcami i dłońmi okrężnych ruchów od strony lewej do prawej, masażu palców i dłoni, – nawlekanie koralików od największego do najmniejszego, – wkładanie niewielkich przedmiotów do pojemnika przez niewielki otwór. IV. Wspieranie rozwoju komunikacji niewerbalnej i werbalnej poprzez zabawy ruchowe Na różnych poziomach w ośrodkowym układzie nerwowym przebiegają procesy integracji sensorycznej. W pniu mózgu i rdzeniu przedłużonym, tworze siatkowatym oraz móżdżku, na najniższym poziomie obwodowego układu nerwowego (OUN) następuje odbiór wielozmysłowy. Prawidłowy rozwój owych struktur odpowiada za właściwe funkcjonowanie ośrodków korowych, które odpowiadają za mowę, funkcje słuchowe i wzrokowe. Ich prawidłowe działanie jest podstawą rozwoju procesów uczenia się i rozwoju. Proces sensoryczny nie rozwija się od razu, ale ma sekwencyjny charakter i odbywa się na czterech poziomach. Na czwartym, ostatnim poziomie, kształtuje się mowa czynna, która jest końcowym produktem integracji wielozmysłowej. Oprócz mowy za relacje społeczne odpowiada też niezwykle ważna komunikacja niewerbalna. Cele szczegółoweStrefa działaniaCele terapeutycznePrzykładowe działania Stymulacja sfery oralno- twarzowejMięśnie twarzy, uszy, staw skroniowo-żuchwowyPoprawa reaktywności – Masaż warg szczoteczką włosianą, elektryczną i masażerem, – Masaże stawów aparatu artykulacyjnegoNarządy artykulacyjne: wargi, język, podniebienie miękkie, żuchwaUsprawnienie ruchomości oraz poprawa napięcia mięśniowegoZABAWY I ĆWICZENIA: – naśladowanie ruchów żucia, – szerokie otwieranie ust, – szeroki uśmiech i cmokanie, – parskanie, – obrysowywanie warg kostką lodu, – układanie języka góra, prawo-lewo, dół, zgodnie z podawanym bodźcem, – zakładanie wargi na wargę, zasysanie warg w głąb jamy ustnej, – ziewanie przy nisko opuszczonej żuchwie,– pionizacja języka przez wykorzystanie różnych substancji i oddechowe bierne i czynne Układ oddechowyPrawidłowy oddech – spokojny, głęboki i prawidłowy tor oddechowy ZABAWY I ĆWICZENIA: – nadmuchiwanie balonów, puszczanie baniek, – dmuchanie w piłeczki, wiatraczki, papierki, – wdech – przy podniesionych ramionach, wstrzymanie; wydech z jednoczesnym opuszczaniem ramion, – oddychanie podczas biernych ruchów rąk dziecka, – dziecko w pozycji leżącej, wymuszanie pełnego wydechu poprzez zginanie i dociskanie jego nóg do klatki niewerbalnaMapa ciała, interakcje społeczne, emocjeCzucie własnego ciała, współdziałanie poprzez ruch, przekazywanie i odbieranie emocjiZABAWY I ĆWICZENIA: – wyczuwanie rąk, nóg i ramion, – wyczuwanie twarzy: dotykanie własnej twarzy i terapeuty, – wskazywanie części ciała pokazanej przez terapeutę, – witanie się różnymi częściami ciała (dłoń do dłoni, łokieć do łokcia, kolano do kolana), – naśladowanie emocji. V. Wspomaganie dziecka w dążeniu do samorozwoju Terapia integracji sensorycznej pomaga dzieciom uporządkować bodźce zmysłowe w usystematyzowaną całość. Gdy dziecko angażuje się w wykonywane zadanie, które zapewnia odpowiednią długość trwania zadania i jakość wrażeń sensorycznych w układzie nerwowym, wtedy poprawia się jego zachowanie adaptacyjne. Zachowanie adaptacyjne polepsza przetwarzanie sensoryczne. Dzięki temu poprawia się percepcja, pewność siebie oraz uczenie się. Terapia SI pozwala opanować umiejętności integracji sensorycznych, wspiera samopoczucie emocjonalne u dziecka, jak również pozwala na nabywanie umiejętności planowania i organizowania. Poprzez sympatyczną atmosferą na zajęciach możemy osiągnąć pozytywną więź emocjonalną dziecka z terapeutą. Dzięki odpowiednio dobranym zadaniom do możliwości dziecka oraz przez wydłużenie trwania zajęć. jak i włączanie stopniowe dziecka do coraz to bardziej skomplikowanych aktywności, pomaga mu mieć lepszą inicjatywę i kreatywność. VI. Współpraca z rodzicami Rodzice powinni uczestniczyć w następujących działaniach: współpraca podczas opracowywania indywidualnego planu terapii dziecka,opracowanie zadań do realizacji w domu,odbieranie i ustosunkowywanie się do informacji o postępach i trudnościach dziecka. VII. Re – diagnoza Po określonym czasie prowadzenia terapii – przeprowadzamy Re – diagnozę, która daje możliwość weryfikacji doboru działań i w razie czego wprowadzenie zmian do planu terapii. Przewidywane efekty przyjmowanie prawidłowej postawy w wyznaczonej pozycji,poprawa percepcji słuchowej i wzrokowej,poprawa sprawności manualnej,poprawa równowagi,poprawa koncentracji uwagi,poprawa logicznego myślenia, spostrzegawczości, szybkości reakcji i refleksu,poprawa integracji słuchowo-wzrokowo-dotykowo-kinestetyczno-ruchowej,poprawa funkcji psychomotorycznych,zwiększenie sprawności i wydolność fizycznej, wzmocnienie siły mięśniowej i zakresu ruchomości stawów,zwiększenie aktywności fizycznej. Ewaluacja W powyższym programie przedstawione zostało wiele sfer pracy z dzieckiem z różnorakimi dysfunkcjami senso-motorycznymi. Wyrównywanie wymienionych dysfunkcji, jak również zmiany zachowania i postawy dziecka, będą przedmiotem naszej ewaluacji. Do tego celu zostanie wykorzystana obserwacja kliniczna pani M. Kargi stosowna do potrzeb danego dziecka i ocena zachowania dziecka w sytuacjach swobodnych. Preferencja Oko/RękaSzybka Rotacja PrzedramionRuchy OczuPalce – KciukPalec do nosaKokontrakcjaPozycja wyprostna na brzuchuPozycja zgięciowa na plecachAsymetryczny Toniczny Odruch Szyjny – ATOSSymetryczny Toniczny Odruch Szyjny – STOSTest SchilderaRównowaga DynamicznaRównowaga StatycznaNiebezpieczeństwo GrawitacyjneStabilizacja Tułowia. Pozyskane informacje umożliwią sprawdzenie skuteczności podejmowanych działań, ich weryfikowanie i dostosowywanie. Bibliografia Bożena Odowska-Szlachcic – Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, HARMONIA, Gdańsk 2010Bożena Odowska-Szlachcic – Terapia integracji sensorycznej zeszyt 1, HARMONIA, Gdańsk 2012Bożena Odowska-Szlachcic – Terapia integracji sensorycznej zeszyt 2, HARMONIA, Gdańsk 2011Ludwika Sadowska, Michał Dziewulski – Neurofizjologiczne podstawy diagnostyki i terapii dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, Wyższa Szkoła Mazowiecka, WARSZAWA 2012Carol Stock Kranowitz – Nie – zgrane dziecko; Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, HARMONIA, Gdańsk 2012Carol Stock Kranowitz – Nie – zgrane dziecko w świecie gier i zabaw, HARMONIA, Gdańsk 2012P. G. Emmons, L. McKendry Anderson – Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej, K. E. LIBER, Warszawa 2007Maria Borkowska, Kinga Wagh – Integracja Sensoryczna na co dzień, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, 2011Maria Borkowska, Izabela Gelleta – Wady postawy i stóp u dzieci, PZWL, Warszawa 2015Zbigniew Przyrowski – Kliniczna Obserwacja, EMPIS Odowska-Szlachcic B., Metoda Integracji sensorycznej, Gdańsk 2013, V., Integracja sensoryczna a neuronauka – od narodzin do starości, Warszawa 2007, P., Anderson L., Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej, Warszawa 2007, R., Trudności w uczeniu się a zaburzenia integracji sensorycznej, w: Zeszyt terapeuty, Nr 1/2008, M., Podstawowe zasady obserwacji…TamżeBorowiecka R., Trudności w uczeniu się…, integracja odruchów dynamicznych i posturalnych cz. I dr S. Masgutova, mgr D. Masgutov Program Integracji Sensorycznej opracowały: Elżbieta Lipińska i Hanna Kaczorek – terapeutki SI – Czytelniczki Portalu Rozpoczął się nowy rok szkolny, a wraz z nim nasze dzieci wróciły do ławek szkolnych, przynajmniej na jakiś czas. Powrót do szkoły może być szczególnie trudny dla dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Przyczyn tych trudności może być wiele. Wśród nich można wymienić : nadwrażliwość na dźwięki – dzieci mogą być rozdrażnione lub przytłoczone hałasem, który panuje w szkole, zwłaszcza na przerwach, mogą awersyjnie reagować na dźwięk dzwonka szkolnego - zatykać uszy, krzyczeć nadwrażliwość dotykową – dla dzieci nadwrażliwych na bodźce dotykowe trudne może być stanie w parze lub szeregu, przebieranie się w szatni, czy nawet przeciskanie się przez szkolne korytarze, gdyż wszystkie te sytuacje związane są z kontaktem dotykowym z innymi dziećmi ciągłe poszukiwanie stymulacji przedsionkowo – proprioceptywnej - objawia się po prostu jako nadmierna ruchliwość, dzieci te nieustannie dążą do dostarczania sobie wrażeń pochodzących z ruchu i docisku, więc bardzo trudno im będzie siedzieć w ławce przez dłuższy czas – mogą wstawać, chodzić po klasie, bujać się na krześle, ciągle zmieniać pozycję zaburzenia posturalne – dzieci, które mają nieprawidłowe napięcie mięśniowe i słabsze reakcje równoważne mają problemy z utrzymaniem prawidłowej postawy i stabilnej pozycji na krześle, mogą się więc wiercić, podpierać głowę lub pokładać się na ławce, co przyczynia się do trudności w skupieniu uwagi zaburzenia planowania motorycznego i koordynacji ruchowej – te dzieci słabo czują swoje ciało i mają trudności z zaplanowaniem celowej czynności lub z naśladowaniem ruchów innej osoby, co wiąże się z trudnościami podczas zajęć ruchowych, zwłaszcza sportów zespołowych, przy których niezbędne jest dobre planowanie ruchu W przypadku dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej, nawet najprostsze czynności bywają dla niego wyzwaniem i powodować mogą frustrację i reakcje niewspółmierne do sytuacji. Żeby pomóc dziecku w codzienności szkolnej warto, oprócz regularnej terapii, zastosować kilka trików, które sprawią, że dzień w szkole może być przyjemniejszy. Oto niektóre z nich: dysk sensoryczny na krzesło – przydaje się zwłaszcza w przypadku dzieci nadruchliwych oraz z zaburzeniami kontroli postawy, ponieważ „wymusza” prawidłową postawę, a jednocześnie zapewnia minimalną dawkę ruchu, poprze delikatne balansowanie gniotki, ściskacze, piłeczki antystresowe – warto, żeby dziecko mogło mieć pod ręką taki mały „uspokajacz” – ściskanie gumowej zabawki dostarcza wrażeń czucia głębokiego, które ma działanie wyciszające dla układu nerwowego – pozytywnie zatem wpływa zarówno na emocje, jak i pomaga w skupieniu uwagi odtwarzacz CD z ulubioną muzyką, której dziecko może słuchać na słuchawkach podczas przerw, żeby odciąć się od hałasu wygodne, nieuwierające ubranie w przypadku dzieci nadwrażliwych na dotyk łatwe do zakładania części garderoby, buty na rzepy w przypadku dzieci mających problemy z planowaniem ruchu i koordynacją ruchową gryzak logopedyczny – może być w postaci wisiorka lub silikonowa nakładka na ołówek, jeśli dziecko ciągle gryzie ołówki lub rękawy Oprócz zapewnienia dziecku przydatnych gadżetów, w pierwszej kolejności dobrze jest porozmawiać z nauczycielami i przedstawić trudności, z jakimi boryka się nasze dziecko. Najlepiej jest też wtedy zanieść diagnozę dziecka, co pozwoli nauczycielom lepiej zrozumieć niektóre jego zachowania i wdrożyć sposoby, które ułatwią dziecku codzienne funkcjonowanie w szkole, np.: odpowiednie usadzenie w ławce – w przypadku dziecka z nadwrażliwością dotykową wskazana jest ostatnia ławka, w przypadku nadwrażliwego słuchowo – miejsce z daleka od okna lub innych rozpraszających źródeł dźwięku angażowanie w czynności organizacyjne i porządkowe w przypadku dzieci mających nadmierną potrzebę ruchu umożliwienie dziecku spędzenia przerwy w klasie, jeśli jest nadwrażliwe na dźwięki ustawianie dziecka na końcu szeregu lub kolejki, żeby zminimalizować ryzyko przypadkowo dotknięcia w przypadku dziecka z nadwrażliwością dotykową odpowiednie dobieranie ćwiczeń podczas zajęć wychowania fizycznego, tak, by dziecko miało poczucie sukcesu Współpraca z terapeutą SI oraz nauczycielami na pewno pomoże naszym dzieciom w szkolnych wyzwaniach. Anna Chacińska pedagog specjalny, specjalista integracji sensorycznej Koleżanka poprosiła mnie o radę. Wychowawczyni w przedszkolu jej czteroletniego syna zasygnalizowała, że Kuba ma problem z samodzielnym ubieraniem się i jedzeniem. Gorzej niż rówieśnicy, radzi sobie w zajęciach ruchowych, ma trudności z prawidłowym utrzymaniem kredki i rysowaniem. Cały obraz trudności chłopca składał się na diagnozę zaburzeń integracji sensorycznej (SI), co podczas konsultacji ze specjalistą, zostało potwierdzone. Co to są zaburzenia integracji sensorycznej? Już w trakcie życia płodowego kształtują się nasze zmysły. Do podstawowych należą: zmysł dotyku, zmysł przedsionkowy, odpowiedzialny za ruch ciała w przestrzeni oraz proprioceptywny, czyli dający nam świadomość własnego ciała. W trakcie rozwoju mózgu uczą się one współdziałać ze sobą i pozostałymi zmysłami. Ich prawidłowe wzajemne oddziaływanie jest niezbędne do właściwej interpretacji bodźców napływających z zewnątrz i co za tym idzie prawidłowej reakcji. U dziecka z dysfunkcją integracji sensorycznej, zmysły współpracują ze sobą w sposób zaburzony, odbierają bodźce zbyt słabo lub zbyt silnie, a układ nerwowy nie potrafi skoordynować ich działania. Można by to porównać do orkiestry, w której brakuje dyrygenta. Nic dziwnego, że taka orkiestra nie potrafi grać harmonijnie. W rezultacie dziecko może reagować:1. Nadmierną wrażliwością na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz Zbyt małą wrażliwością na Nadmierną ruchliwością lub też niskim poziomem aktywności Trudnościami w koordynacji Problemami z utrzymaniem Słabą koncentracją uwagi, Kłopotami z planowaniem Opóźnieniem rozwoju mowy. Jak rozpoznać objawy zaburzeń integracji sensorycznej? Już w okresie niemowlęcym można zauważyć pierwsze objawy zaburzeń integracji sensorycznej. Uwagę rodziców powinno zwrócić, jeśli dziecko w momencie podnoszenia lub obracania płacze, napina ciało, wygina się i jest niespokojne. Powodem niepokoju niemowlaka, jest brak rozumienia położenia i ruchu jego ciała w przestrzeni. Dziecko nie wie, jakie ruchy wykonuje jego głowa i co się dzieje z jego ciałem, ponieważ bodźce płynące z mięśni, stawów i układu nerwowego nie są przetwarzane precyzyjnie. Rodzice powinni również zwrócić uwagę, kiedy dziecko nie toleruje przytulania lub nie lubi delikatnego dotyku, jak na przykład głaskania, jest zbyt wrażliwie na dźwięki lub światło, częściej niż inne dzieci w jego wieku płacze i jest bardzo drażliwe. Niemowlęta z zaburzeniami integracji sensorycznej mogą mieć również niespokojny sen, w nocy często się budzić, spać krótko, zasypiać lub budzić się z płaczem. U dzieci w okresie poniemowlęcym, zazwyczaj na pierwszy plan wysuwają się kłopoty z regulacją zachowania. Często wpadają w złość, mają kłopot ze zmianą aktywności, a jednocześnie mogą nieustannie wykonywać jakieś ruchy swoim ciałem. Ponieważ przetwarzanie bodźców stanowi dla nich problem, mogą reagować rozdrażnieniem i niepokojem w miejscach, gdzie jest ich dużo, takich jak markety, zatłoczone autobusy i inne środki komunikacji miejskiej. Niektóre dzieci mają również potrzebę specyficznej stymulacji: uwielbiają obracać się na karuzeli, kręcą się wokół własnej osi lub wspinają się i biegają więcej niż ich rówieśnicy. Dysfunkcja w SI może dotyczyć również jamy ustnej, niektóre dzieci jedzą tylko jeden lub dwa określona rodzaje pokarmu, np. potrawy mączne, papki, a nie tolerują bardziej zróżnicowanej struktury pokarmu. U starszych dzieci można zauważyć, przede wszystkim, trudności w czynnościach samoobsługowych, czyli w ubieraniu się, wiązaniu butów, posługiwaniu się sztućcami. Sygnałami, jakie mogą docierać ze szkoły są problemy z pisaniem i rysowaniem, szybkie męczenie się, szczególnie przy wykonywaniu precyzyjnych zadań, długim siedzeniu w ławce. Kiedy pojawiają się złożone gry i zabawy, dzieci z dysfunkcjami SI unikają, ich ze względu na to, że nie rozumieją ich zasad, mają kłopoty z planowaniem złożonych czynności. Dzieciom z zaburzeniami integracji sensorycznej często trudno przystosować się do nowych sytuacji. Bywa również tak, że część z nich ma kłopoty z koncentracją jest nadruchliwa i sprawia wiele kłopotów w domu i szkole. Niektóre, ze względu na nieprawidłowy rozwój ruchowy oczu, mogą mieć problemy w nauce czytania, przepisywaniu z tablicy. Dzieci te gubią linię, w której czytały, przepisywane literki lub wyrazy. Konsekwencją tego są objawy dysleksji lub psychologicznym zaburzeń integracji sensorycznej jest wycofywanie się, agresja, frustracja, mała odporność na ponoszone porażki, a w rezultacie bardzo niskie poczucie własnej wartości. Gdzie szukać pomocy dla dziecka z objawami zaburzeń integracji sensorycznej? Uważni rodzice szybko zauważą, że z ich dzieckiem dzieje się coś dziwnego, że zachowuje się inaczej niż rówieśnicy. Jeśli rozpoznają u dziecka, kilka z wymienionych objawów, powinni się zgłosić do gabinetu integracji sensorycznej. Terapeuta, na podstawie wywiadu z rodzicami, obserwacji i badania dziecka, zdiagnozuje czy procesy integracji sensorycznej są zaburzone i w jakich obszarach one występują. Dzięki temu, będzie mógł ustalić dla dziecka indywidualny program jest, aby mieć pewność, że osoba prowadząca badanie jest odpowiednio wykwalifikowanym terapeutą SI, gdyż od prawidłowo postawionej diagnozy zależą efekty terapii. Nieprawidłowe oddziaływania, przełamywanie ograniczeń dziecka na siłę, co często próbują robić rodzice i nauczyciele, może być w niektórych wypadkach nawet szkodliwe, dlatego wybór terapeuty jest bardzo istotny. Jeżeli efekty terapii są pozytywne, dziecko jest w stanie w sposób bardziej efektywny automatycznie przetwarzać i wykorzystywać skomplikowane informacje sensoryczne. Ma to odbicie w życiu codziennym, samopoczuciu malucha i funkcjonowaniu całej informacje na temat zaburzeń integracji sensorycznej można znaleźć na stronie Polskiego Towarzystwa Integracji Sensorycznej: Rudzka Czujesz, że ten temat Cię dotyczy? Umów się na wizytę z naszym specjalistą! 22 490 44 12 Dziecko – oczko w głowie, wyczekane, idealne, ale jego zachowania odbiegają w pewnym sensie od normy. To, co mówi albo robi nie do końca przypomina typowe reakcje dzieci w tym wieku. Nietypowe zachowania dzieci zawsze wprawiają rodziców w zakłopotanie i stres, że coś jest nie tak. Nie wiedzą co zrobić i co tak naprawdę dolega dziecku. Poniżej opisujemy jedną z możliwości – czyli zaburzenia integracji sensorycznej (zaburzenia SI). Integracja sensoryczna, inaczej sensomotoryczna, bazuje na podświadomym współdziałaniu zmysłów człowieka, które umożliwiają funkcjonowanie i wykonywanie codziennych czynności. Według Ayres „integracja sensoryczna to proces, w którym następuje organizacja dostarczanych do naszego organizmu wrażeń, tak by mogły być wykorzystywane w celowym, zakończonym sukcesem działaniu.” Zaburzenia sensoryczne pojawiają się dość szybko i są związane z układem nerwowym, który niewłaściwie organizuje bodźce zmysłowe. Takie zaburzenia nie mają związku z uszkodzeniem narządów zmysłów, np. krótkowzrocznością. Zaburzenia SI ujawniają się często u dzieci z wrodzonymi wadami układu nerwowego, słabszym układem nerwowym dziedziczonym po rodzicach, a także urodzonych z cesarskiego cięcia lub gdy matka przyjmowała w trakcie ciąży leki. Objawy zaburzenia integracji sensorycznej są dość proste do wykrycia, warto udać się do specjalisty, gdy coś nas niepokoi nas w zachowaniu dziecka. Oczywiście pojedynczy objaw nie świadczy od razu o istnieniu zaburzenia. Pewne zachowania mogą być po prostu reakcją na konkretne sytuacje, na przykład przemęczenie, zirytowanie, głód. W integracji sensorycznej bierze się pod uwagę zmysły takie jak dotyk, równowaga i propriocepcja. To właśnie na identyfikacji dysfunkcji w tych obszarach diagnozuje się zaburzenia SI. DOTYK Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej nadwrażliwe na dotyk przesadnie reagują ból, nawet ten o niewielkim nasileniu. Długo narzekają nawet na drobne urazy. Nie lubią, jak są niespodziewanie dotykane, są szczególnie łaskotliwe. Często zdarza się, że narzekają na materiał ubrań, np. że jest zbyt szorstki lub drapie ich metka. Nie lubią czesać i myć włosów, unikają zabaw, przez które może się pobrudzić (na przykład lepienie w plastelinie, malowanie palcami, unika niektórych faktur, np. kleju, piasku). Zaburzenia związane z dotykiem mogą przybrać przeciwległy tor – mowa wtedy o podwrażliwości, kiedy dziecko poszukuje kontaktu i bodźców w sposób agresywny (mocno się przytula, gryzie po ręku, uderza w ludzi, ściany), nie zwraca uwagi na skaleczenia, lubi się brudzić. RÓWNOWAGA I RUCH (UKŁAD PROPRIOCEPTYWNY) Podobnie jak w przypadku dotyku objawy dotyczące równowagi i ruchu mogą wskazywać na nadwrażliwość i podwrażliwość. Nadwrażliwe dziecko unika zabaw i gier ruchowych, ma chorobę lokomocyjną, nie lubi wspinać się i przebywać na wysokości, nie lubi się huśtać, nie lubi, gdy ktoś nim porusza (na przykład próbuje rozhuśtać). Sprawia wrażenie słabego fizycznie dziecka, szybko się męczy. Podwrażliwe natomiast ma problemy z równowagą, uwielbia huśtać się i kręcić karuzelach, często huśta się na krześle, lubi szybkość i jest ciągle w ruchu. O podwrażliwości mogą świadczyć nawet subtelne sygnały, na przykład podpieranie głowy podczas rysowania lub pisania. Na jakie jeszcze zmysły i związane z nimi zachowania warto zwrócić uwagę? SŁUCH Dziecko zasłania uszy gdy słyszy niektóre dźwięki albo muzykę – jest bardzo wrażliwe na bodźce słuchowe. Nie lubi przebywać w miejscach, gdzie jest głośno – jest zirytowane, pobudzone, zdekoncentrowane. Myli się podczas wykonywania poleceń słownych, potrzebuje powtórzenia. Nie przepada za zabawkami i przedmiotami, które wydają dźwięki. WZROK Dziecko jest nadwrażliwe na światło i nie lubi, gdy wokół niego jest zbyt wiele bodźców wzrokowych – mruży oczy, gdy jest słonecznie, preferuje półmrok. Ma problemy z czytaniem i przepisywaniem z tablicy. Nie potrafi skupić wzroku na jednym przedmiocie przez dłuższy czas. W przypadku podwrażliwości – przeciwnie – jest pobudzony, gdy otoczony jest przez wiele bodźców wzrokowych, dąży do nich. WĘCH Nadwrażliwość na bodźce węchowe objawia się na przykład częstym zatykaniem nosa, mówieniem, że coś w pobliżu brzydko pachnie. Nadwrażliwe dzieci preferują potrawy o łagodnym smaku, nie lubią intensywnych zapachów, takich jak perfumy, przyprawy, mydło. Mają odruch wymiotny w stosunku do niektórych zapachów. Podwrażliwe natomiast wąchają rzeczy nawet te nienadające się do spożycia, lubią mocno przyprawione dania, nie potrafią rozróżnić zapachu, ignorują nawet ostre i niezbyt przyjemne zapachy. SI obejmuje także zaburzenia w zakresie uwagi i zachowania. Są to: nerwowość, nadpobudliwość, impulsywność. Dziecko jest niespokojne, gdy musi pozostać w ciszy lub się skoncentrować, ma zmienny nastrój, szybko się rozprasza, ma problemy ze skupieniem się na jednym zadaniu. Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci w wieku szkolnym i dorosłych mogą mieć dodatkowe objawy: na przykład słabe wyczucie odległości (stawanie za blisko ludzi, przedmiotów), mylenie kierunków, słaba koordynacja podczas gier sportowych, problemy emocjonalne (obrażanie się, upartość, agresywność), niska samoocena, brak wiary we własne możliwości, problemy z uczeniem się nowych aktywności. Zaburzenia integracji sensorycznej – czy można je wyleczyć? Im dziecko starsze (zwłaszcza po 9 roku życia), tym mniejsza ilość objawów powinna uzasadniać skierowanie na odpowiednie badania. Najlepsze efekty terapii integracji sensorycznej są osiągalne zanim dziecko osiągnie 10. rok życia. Najnowsze badania dotyczące plastyczności mózgu zachęcają jednak do podejmowania terapii nawet w wieku dorosłym. Procesy przetwarzania sensorycznego mają wpływ na rozwój motoryczny, adaptacyjny i poznawczy dziecka, na jego komunikację słowno-językową oraz relacje z otoczeniem. Co mogą zrobić nauczyciel i dyrektor przedszkola, gdy jego podopieczni objawiają dysfunkcje sensoryczne? Studium przypadku – okiem eksperta Wśród wielu przeprowadzanych diagnoz terapeuta zawsze ma w pamięci te, których historia jest na tyle wzruszająca, że nie da się o nich zapomnieć. Pomimo upływu lat w sposób szczególny pamiętamy niektórych pacjentów, ich historie, a o innych bardzo szybko zapominamy. Jedną z takich historii chciałam opowiedzieć dzisiaj. Dlaczego? Wspólnie wyciągnijmy Kilkulatek rozpoczął swoją przygodę z przedszkolem. Rozstanie z rodzicami nie było łatwe, ale, jak to określiła mama, ostatecznie jakoś poszło. Niestety, już kilka godzin później musiała pilnie zgłosić się do placówki, by odebrać dziecko. Roztrzęsione nauczycielki relacjonowały, że dziecko wpadło w szał i pogryzło opiekunkę. Jak do tego doszło? Przecież nigdy wcześniej wspomniane dziecko nie przejawiało takich zachowań, tymczasem teraz określa się je mianem agresywnego. Jestem zdania, że każde zachowanie dziecka jest komunikatem. Niekiedy to wołanie o pomoc, innym razem niemoc zakomunikowania swoich potrzeb, a w jeszcze innym przypadku może to być objaw przestymulowania. Powyższa historia przeanalizowana przez rodzica wspólnie z kadrą placówki również okazała się mieć wytłumaczenie. Zacznijmy od początku. Ponieważ był to pogodny wrześniowy dzień, cała grupa udała się na przedszkolny plac zabawa, a ten, ponieważ był duży, mieścił zwykle kilka grup. Grupowe pójście do toalety, wspólne przebieranie się w szatni, a następnie wyjście na podwórko okazały się sporym zamieszaniem. Ostatecznie, z drobną pomocą, wszystkim udało się szczęśliwie wyjść na podwórko, a tam dzieci mogły już swobodnie spędzać czas. Jedne kurczowo trzymały się nauczycielek, nie odstępowały ich na krok, inne bawiły się w piaskownicy, a jeszcze inne radośnie biegały, korzystając ze sprzętów, które znajdowały się na placu zabaw. Ale był jeszcze wspomniany wyżej kilkulatek, który nie trzymał się kurczowo nauczycieli, nie bujał się na huśtawce, nie robił też babek z piasku w piaskownicy, tylko siedział pod schodami. I pewnie nikt nie zwróciłby na niego uwagi, gdyby nie fakt, że zbliżała się pora obiadu i wszyscy musieli wrócić do placówki. Nie pomogło wołanie, wyciąganie rąk, więc nauczycielki w pośpiechu i zamieszaniu wyciągnęły dziecko siłą. To właśnie wtedy rozegrały się iście dantejskie sceny, z powodu których rodzic natychmiast został wezwany do placówki. Diagnoza integracji sensorycznej, którą przeprowadziliśmy u tego chłopca niedługo po wspomnianym wydarzeniu, wykazała spore zaburzenia modulacji sensorycznej o typie nadwrażliwości na bodźce sensoryczne, w tym w sposób szczególny nadwrażliwości na dotyk i dźwięki. Jeśli weźmiemy pod uwagę wynik diagnozy przetwarzania zaburzeń integracji sensorycznej i raz jeszcze przeanalizujemy wydarzenie z przedszkolnego placu zabaw, pewne kwestie wydadzą nam się wręcz oczywiste. Pierwsze dni w przedszkolu, nowe miejsce, nowe osoby, nadmiar bodźców, totalne wybicie z dotychczasowej rutyny, która dawała tak dużo poczucia bezpieczeństwa. Dźwięki, od których nie da się ot tak uciec, których nie da się też ściszyć jak muzyki w radiu czy telewizorze. Bliskość drugiej osoby, kiedy ustawiamy się w parach, pogłos w toalecie, kilkukrotne spuszczanie wody i ponownie tłok, tym razem w szatni, aż wreszcie euforia spowodowana zabawą na placu zabaw. Dla dziecka nadwrażliwego na bodźce dotykowe, zwłaszcza takiego, które zaczyna dopiero swoją przygodę z przedszkolem, to istna bomba, która prędzej czy później musi wybuchnąć. Niektóre nadwrażliwe dzieci natychmiast i w sposób wyraźny pokażą nam, że mają dosyć, inne zrobią to dyskretnie, a jeszcze inne wybuchną po czasie, utracą kontrolę nad swoim zachowaniem i trudno im będzie wrócić do równowagi. Musimy pamiętać, że osoby z zaburzeniami modulacji sensorycznej zupełnie inaczej odbierają świat, ich reakcje na bodźce są zwykle nieproporcjonalne, nieadekwatne do sytuacji, dlatego niejednokrotnie wzbudzają zdziwienie otoczenia. Jak to możliwe, że te rajstopy go gryzą? Przecież to mała metka, nie może mu tak bardzo dokuczać. Został tylko dotknięty, a mówi, że go to boli. To było tylko szczekanie psa, a on stał jak sparaliżowany. Osoby nadwrażliwe nadmiernie odbierają bodźce zmysłowe, niektóre powodują na tyle silne zdenerwowanie, że obserwujemy u tych osób zmiany w oddechu czy tętnie, które nagle szybko przyspieszają. Najgorzej, jeżeli mówimy o bodźcach, na które nie mamy wpływu, które pojawiają się nagle, od których nie da się uciec – to właśnie wtedy pojawia się reakcja „walcz albo uciekaj”. Spowoduje ona, że dziecko nadwrażliwe wycofa się, ucieknie tam, gdzie ciszej i spokojniej, gdzie nie będzie trzeba się już tak mocno angażować społecznie lub, jak w przypadku wspomnianego chłopca, rozpocznie walkę. Walka to odreagowanie, które może być skierowane przeciw drugiej osobie, w tym przypadku przeciw kadrze nauczycieli. Niektóre osoby przytłoczone nadmiarem bodźców dążą do samoregulacji, wycofując się, chowając się w jakieś ustronne miejsce – w tym przypadku było to ciche miejsce pod schodami. Spędzenie chwili w takim wyciszonym miejscu może pomóc przywrócić wewnętrzny spokój, może pomóc w samoregulacji, ale nie zawsze tak jest. Chłopiec, który schował się pod schodami, najprawdopodobniej potrzebował jeszcze trochę czasu, jednak hałas wynikający z powrotu grupy do przedszkola, nawoływanie nauczycielek i reszty dzieci, które przecież chciały pomóc, wreszcie siłowe wyciąganie spod schodów spowodowały ponowną reakcję walki. Czy można było inaczej? Jakie działania może podjąć nauczyciel bądź dyrektor? I tak, i nie. Przecież nauczyciele nie wiedzieli, że chłopiec ma zaburzenia integracji sensorycznej, nawet sami rodzice nie zdawali sobie sprawy z problemu, bo środowisko domowe jest zupełnie odmienne od przedszkolnego i dziecko po prostu zupełnie inaczej tam funkcjonuje. Gdyby jednak przed interwencją zastanowić się, dlaczego chłopiec zamiast z dziećmi woli spędzać czas w samotności, w ustronnym miejscu, może wszystko potoczyłoby się zupełnie inaczej. Może warto było poczekać, aż wszystkie dzieci wraz z pozostałymi nauczycielami opuszczą plac zabaw, i dopiero wtedy powoli, małymi krokami zadziałać. Może można było rozpoznać wczesne oznaki tego stanu, np. wtedy, kiedy w szatni kilka razy chłopiec zakrył uszy lub kiedy był bardzo rozkojarzony i zdezorientowany? Doświadczenia sensoryczne powodują u dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej dyskomfort, ból i cierpienie, co sprawia, że nie są one w stanie funkcjonować na najwyższym poziomie. A kiedy dochodzi do przestymulowania, ponieważ liczba bodźców przeciążających osiągnęła apogeum, dziecko przekracza magiczną linię. Niestety, jeżeli nie zaobserwujemy na czas wczesnych oznak przeciążenia, może być nam trudno wydobyć dziecko ze stanu, jaki osiągnął opisywany tutaj chłopiec. Takie dziecko może całkowicie utracić kontrolę nad swoim zachowaniem, może stać się agresywne, a co za tym idzie – być zagrożeniem dla siebie i innych. Wyłapanie wczesnych oznak przeciążenia sensorycznego będzie jednym z pierwszych działań. Następnie warto zmodyfikować otoczenie, aby stało się bardziej przyjazne sensorycznie, lub – jeżeli jest taka możliwość – korzystnie będzie zabrać dziecko w miejsce ustronne, ciche, czyli dokładnie takie, jakie wybrał sobie wspomniany chłopiec. Ograniczenie bodźców to nie tylko miejsce wyciszone. Warto pomyśleć o oświetleniu – niech będzie bardziej naturalne lub przyćmione. Można też zapewnić dziecku przedmiot do ściskania, który pomoże w wyciszeniu i organizacji. To nie musi być specyficzna, terapeutyczna pomoc, to może być najzwyklejsza miękka piłka lub kulka plasteliny. Niektórym dzieciom pomaga mocne przytulenie, ale oczywiście nigdy nie robimy tego wbrew woli dziecka. Innym pomaga położenie się na worku sako lub przykrycie kocem. Pomocne może być też wyjście na świeże powietrze, napicie się wody i spokojny oddech. Dopiero gdy dziecko się wyciszy, można podjąć próbę rozmow... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 10 wydań magazynu "Monitor Dyrektora Przedszkola" Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online Możliwość pobrania materiałów dodatkowych ...i wiele więcej! Sprawdź

dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej w przedszkolu